Anna Bernat,
NOWE KSIĄŻKI, listopad 2019
Klika czystych taktów

Podglądanie warsztatu pisarza, zwłaszcza lubianego, którego książki się czyta po wielokroć i stale bywa na jego spotkaniach autorskich, jest zawsze interesujące. Jak on to robi? Przecież autor pisze o innych, a jednak mówiąc o sprawach ważnych, oryginalnych, wzruszających, czytelnik odnosi wrażenie, że ta opowiedziana historia jest też o nim, że jakaś cząstka jego życia jest w niej zawarta.
Takie jest pisarstwo Aleksandry Ziółkowskiej-Boehm; ma ona dar utrwalania świata i ludzkich trudnych doświadczeń na tle historii. Są to książki, skłaniające do refleksji nad polskim życiem, jego realiami dziejowymi, których przypomnienie, np. w relacjach bohaterów opowieści, i wytłumaczenie, sprawia, że ludzie, którzy kiedykolwiek się w swoim życiu z nimi zetknęli, stają się sobie bliscy i tworzą serdeczną, niekiedy obronną, wspólnotę.
Aleksandra Ziółkowska-Boehm, dziś autorka 22 książek opublikowanych w języku polskim w kraju i 12 w języku angielskim w Stanach Zjednoczonych (nie licząc wznowień) jako młoda osoba w pracach redakcyjnych, zwłaszcza przy ostatniej książce pisarza „Karafce La Fontaine’a”, określanej jako biblia dziennikarstwa. Pisarz zawarł w niej swoje rozważania na temat istoty pisania i procesu twórczego, literatury, pisarstwa, reportażu, tworzywa literackiego.
"Żadna moja książka nie była tak osobista. Spojrzałem wstecz, zdumiałem się i począłem się zastanawiać - jakże to zrobiło się to moje pisarstwo?" - napisał Wańkowicz o "Karafce..."
W „Pisarskich delicjach” autorka wspomina, że w podziękowaniu za jej pracę pisarz zadedykował jej II tom „Karafki…”: „Pani Aleksandrze Ziółkowskiej, bez której oddanego współpracownictwa zapewne byłaby to jeszcze gorsza książka”, a następnie w testamencie zapisał jej swoje archiwum.
Teraz Aleksandra Ziółkowska-Boehm opublikowała swoją książkę na temat pisarstwa i jest to rzecz pasjonująca.
Jak pisze w „Pisarskich delicjach…” „ludzi, o których losach postanawia pisać zazwyczaj ona wybiera, niekiedy jednak jej rozmówcy pojawiają się jakby sami. „Poznaję ich – pisze autorka – w Warszawie, Gdańsku, Krakowie, Toruniu, Opocznie, za oceanem – w Kanadzie Stanach Zjednoczonych, nawet w Argentynie i Brazylii”. Często ich historie oraz ich rodów i rodzin związane są z Kresami. Zwykle nie mają znanych nazwisk. „Są to ludzie, którzy przeszli wiele tragicznych wydarzeń, ale swój los przyjmowali z niemałą odwagą i godnością. Imponują mi, zadziwiają; piękni ludzie”.
Takim pięknym człowiekiem jest bohaterka książki „Kaja od Radosława, czyli historia Hubalowego krzyża” – Cezaria Iljin-Szymańska, działaczka podziemia, uczestniczka powstania warszawskiego w Zgrupowaniu „Radosław”. Po powstaniu aresztowana w Białymstoku i osadzona w obozie NKWD nr 41 w Ostaszkowie. Do Polski powróciła w 1946 r. z malaria i tyfusem. Została cenionym architektem, włączyła się w odbudowę Warszawy.
Ale te historie są przedstawione w książce „Kaja od Radosława…”. Natomiast w „Pisarskich delicjach” rozdział poświęcony Kai jest opowieścią o tym, jak „wspólnie” powstawała tamta książką, jest historią wielu spotkań, rozmów, telefonów przez ocean, korespondencji, uzgadniania brzmienia zdań, nawet doboru poszczególnych wyrazów, np. Kai nie odpowiadało słowo „kobieta”. Pisała do autorki „Oleńko, proszę nie nazywaj mnie kobietą. Dawniej kobietą nazywano tylko służące (…) Pisz albo „pani”, albo wymyśl coś”. Zastąpiłam „kobiety” jej imieniem - zaznacza pisarka.
Jest to też przedstawienie relacji pomiędzy osobą, która staje się bohaterem książki i pisarką. Relacji, które przerodziły się w głęboką przyjaźń, bliskość do tego stopnia, że Kaja zaprosiła autorkę „po najdłuższym życiu” do swojego grobowca, zapisując jej w testamencie miejsce na Powązkach.
Innym „pięknym człowiekiem”, bohaterem „Delicji…” jest Roman Rodziewicz, syn zesłańca na Sybir, słynny „hubalczyk”, który z majorem Henrykiem Dobrzańskim ps. „Hubal” przebywał od pierwszego do ostatniego dnia istnienia oddziału. Po śmierci Hubala wstąpił do ZWZ, następnie AK. Aresztowany w 1943 r. przez trzy miesiące torturowany w więzieniu w Mołodecznie, został wysłany do Auschwitz, w 1944 r. trafił do Buchenwaldu i Nadrenii. Po zakończeniu wojny dostał się do Włoch, dołączył do II Korpusu Polskiego. We Włoszech spotkał się z Melchiorem Wańkowiczem i ich znajomość trwała 40 lat.
W „Delicjach…” Ziółkowska-Boehm przedstawia m.in. wątek miłości Romana Rodziewicza i Halinki Czermińskiej. Gdy Rodziewicz został aresztowany Halinka pisała doń listy do Auschwitz. W pewnym momencie korespondencja się urwała. Do ich spotkania pierwszy raz po wojnie doszło dopiero po 35 latach. Delikatnie i dyskretnie pisze autorka o tym, dlaczego tak się stało.
W „Pisarskich delicjach autorka przywołuje inną „piękną” postać – Ewę Bąkowską, bohaterkę książki „Dwór w Kraśnicy i Hubalowy Demon”.
Dzieje tego dworu i jego mieszkańców mają wymiar symboliczny, stanowią opowieść, którą można odnieść do innych dworów i domów na Kresach, na Mazowszu, w całej Polsce. Po większości z nich po wojnie nie pozostał kamień na kamieniu, tylko w zdziczałych ogrodach można jeszcze było do niedawna dostrzec zarysy fundamentów zdruzgotanych, zniesionych z powierzchni ziemi domostw, Dwór w Krasnicy się ostał. Po 1989 r. rodzinie nie udało się go odzyskać. A jego nabywca, właściciel fabryki mrożonek, po prostu go spalił.
Osobny fragment „Pisarskich delicji” autorka poświęca swojej korespondencji z Jerzym Giedroyciem. Listów było 230; dotyczyły spraw różnych, m.in. książki Ziółkowskiej – Boehm pt. „Otwarta rana Ameryki” poświęconej Indianom, o którą redaktor „Kultury” pytał wielokrotnie. Główna jednak część korespondencji związana była z wspólną redakcyjną pracą nad przygotowywanym do wydania w kraju tomem korespondencji pomiędzy Wańkowiczem i Giedroyciem. W momencie, kiedy Ziółkowska- Boehm uznała, że napisany przez Giedroycia wstęp krzywdzi Wańkowicza, odpowiedziała wprost „Pana wstęp przeczytałam i bardzo mi się nie podoba”. Kiedy redaktor paryskiej „Kultury” zarzucił jej zbytnią emocjonalność, odparła: ”Ja to nazywam lojalnością” – pisała. Jerzy Giedroyc zmienił wstęp.
Swoją książkę „Pisarskie delicje” Aleksandra Ziółkowska-Boehm rozpoczęła szkicem na temat tworzywa literackiego, a zwłaszcza interesujących autorkę rozróżnień między literackim reportażem, opowieścią, literaturą faktu.
Po lekturze książki można powiedzieć, że ideą autorki było nie tylko przekazanie tego, jak ważne jest dla niej pisarstwo, dzięki któremu przekazuje obserwacje, emocje, odczucia wrażenia i fakty, ale też przedstawienie zasad, którymi kieruje się przy pisaniu. A jedną z najważniejszych zasad jest delikatność i uważność w traktowaniu swoich bohaterów i opowieści które jej powierzyli. Tych, które znalazły się w jej książkach, jak też tych, które właśnie ze względu na zasady, pozostaną tylko w pamięci i sercu pisarki, bo o to prosili jej rozmówcy, bohaterowie książek. Jest w tym pisarstwie Aleksandry Ziółkowskiej-Boehm wielka czystość intencji. Ton, jak w wierszu „Tarnina” Zbigniewa Herberta „kilka czystych taktów/ to bardzo dużo/to wszystko”.
(Aleksandra Ziółkowska-Boehm „Pisarskie delicje”. Wydawnictwo Bellona Warszawa 2019)
Anna Bernat, Kilka czystych taktów, Nowe Książki, listopad 2019

*
(...) Na szczególną uwagę w najnowszym „Pamiętniku Literackim”(56 ) zasługuje – obok materiałów wspomnieniowych o Zbigniewie Herbercie i opublikowanego po angielsku wywiadu Reginy Wasiak-Taylor z Ursula Philips, czyli brytyjską tlumaczką (m.n.”Poganki” Narcyzy Żmichowskiej) i „Choucas” Zofii Nałkowskiej) – osObisty esej-wyznanie Aleksandry Ziółkowskiej-Boehm, autorki licznych książek z zakresu literatury faktu. Wśród nich opowieści, łączących wątki reportażu z rozmowami, dokumentami, pamiętnikami – jak głośna „Druga bitwa o Monte Cassino” czy „Dwór w Kraśnicy”. W eseju zatytułowanym „Opowieść – literacki reportaż” Ziółkowska-Boehm pisze o swoich inspiracjach i początkach zainteresowań twórczych oraz specyfice uprawianego gatunku: „Swoje teksty non-fiction nazywam opowieściami. Mają luźną budowę, swobodny tok narracji. Perspektywa pokazania wydarzeń może być wieloraka, jak wieloraki punkt widzenia (...) Pisarz, który wybiera literaturę faktu jako swój warsztat i tematykę, zdaje sobie sprawę od początku, przed jakimi staje zadaniami. Przede wszystkim musi dbać, by jego przekaz zawierał prawdę...Trudność polega na tym, jak przekazać prawdę, która jest „moją prawdą lub prawdą „innej osoby”. Czy prawda jest jedna?”

Mieczysław Orski, ODRA nr 4, 2019

*
Wańkowiczowskie rekomendacje, Z Aleksandrą Ziółkowską-Boehm pisarką rozmawiają Krzysztof Masłoń i Tomasz Zbigniew Zapert, „Do Rzeczy”, 3-9 czerwca 2019, str. 48-49

„ Książka „Pisarskie delicje” Aleksandry Ziółkowskiej-Boehm jest osobistym wyznaniem wiary autorki w moc literatury faktu. Czyż nie po to czytamy reportaże i prawdziwe historie, żeby zastanowić się, czym jest cierpienie, heroizm, tchórzostwo, patriotyzm, a także poznać samych siebie w kontekście trudnych wydarzeń przeżywanych przez innych? Autorka uważa, że poruszenie wybranego tematu, jeśli komuś lub czemuś służy, jest warte trudu. Każda zawarta w książce opowieść przemienia zarówno życie twórcy, opisanych w niej bohaterów, jak i czytelnika. A pisarka jest ze wszech miar samodzielną oraz, dzięki wewnętrznej wolności, namiętną i heroiczną reporterką. Uzsadniając swoje pisanie, broni po prostu własnego prawa do spojrzenia na rzeczywistość, poznawanych ludzi, czy do odbioru życia innych po swojemu. Jednak nie o egoistyczną postawę tu chodzi, lecz o posłannictwo, służenie innym, ale i sobie: własnym upodobaniom czy wręcz fascynacjom, jak stwierdza w „Pisarskich delicjach”. Notatki Aleksandry Ziółkowskiej-Boehm są więc osobiste, ale nie egocentryczne.
Tytułowe delicje to osobliwie wzruszające reakcje bohaterów oraz czytelników na napisane przez Aleksandrę Ziółkowską-Boehm reportaże literackie i historyczne. Szczególnym darem, który poruszył jej serce, były kolorowe obrazy namalowane przez dzieci słabosłyszące do książki ”Kaja od Radosława, czyli historia Hubalowego krzyża”. Aleksandra Ziółkowska-Boehm wyznaje: Jakże piękne jest życie książki, która wywołuje taki szczególny odbiór ...,Jaka radość dla pisarza.... W „Pisarskich delicjach” autorka dzieli się z czytelnikami listami, które przez wiele lat pisała do niej Cezaria Iljin-Szymańska „Kaja”. Epistoły te są pięknym świadectwem głębokiej więzi między dwiema niezwykłymi kobietami.
Każda stworzona opowieśc to rezultaty wielogodzinnych, a nawet tygodniowych spotkań, rozmów, a także wielomiesięcznej wymiany korespondencji. Nieraz zdarzało się, że rozmówca wpadał w irytację, dziwiąc sie skrupulatności pisarki, np. przed ukazaniem się artykułu o Krystynie Wańkowiczównie i okolicznościach jej śmierci pisarka „zasypywała” generała Janusza Brochwicz-Lewińskiego „Gryfa” mnóstwem pytań o szczegóły z jego opowiadań. Był on wielce zdumiony, że musiał zajmować stanowisko w sprawie różnych detali. Dla pisarski nadrzędne są: dociekliwość, dążenie do perfekcji, prostota, a także prawda o ludziach doświadczonych przez tryby Historii, żyjących wśród nas jako świadkowie, którzy stali twarzą w twarz z okrucieństwem o wymiarze niemożliwym do zrozumienia. Aleksandra Ziółkowska-Boehm podkreśla, że w obrębie literatury faktu pisarz powinien starać się wydobyć na światło dzienne prawdę, utrwalając słowa, czyny i przekonania, które zawiadują losem opisywanych osób.
Do napisania „Pisarskich delicji” skłoniły Panią Aleksandrę głosy dwóch recenzentów, którzy po lekturze „Drugiej bitwy o Monte Cassino” wyrazili opinię, że autorka nie wspomniała ani słowem o metodach swojej pracy. W omawianej pozycji zaprezentowała więc swoją teorię tworzenia literatury faktu. Ta sztuka udała się ostatniej sekretarce Melchiora Wańkowicza znakomicie, zwłaszcza że ma ona rzadki dar nawiązywania słowem pisanym głębokiego dialogu z czytelnikiem już od pierwszej linijki tekstu. Jej rozważania o pisarskim warsztacie i o tym, jakich wyjątkowych czytelników i bohaterów mogą mieć pisarze, jakim darem mogą być oni dla siebie nawzajem, tchną autentyzmem i szczerością. Cechuje się skrótowością i sentencjonalnością. W tym „mówienu” do czytelników jest coś pociągającego.
Lekturę „Pisarskich delicji” można proponować zarówno tym, którzy już znają dorobek Aleksandry Ziółkowskiej-Boehm, jak i tym, których omijała dotąd ta przygoda. Przede wszystko, jednak warto ją polecać raczkującym narratorom. Słowem tym, którzy jeszcze nie wiedzą, co począć, gdy czują, że rodzi się w nich reportażysta. Mogą oni dzięki tej pozycji poznać tajniki warsztatu doświadczonej autorki literatury faktu. Niechaj więc zbiór ten czytelnicy dawkują sobie małymi porcjami, jak cenny poradnik na życie. Rzecz jasna, życie pisarskie, czyli to, moim zdaniem, bardziej prawdziwe”.
Beata Bednarz, Jakże piękne jest życie książki... i pisarzy, LIST DO PANI, październik 2019

 Podczas czytania najnowszej książki autorstwa Aleksandry Ziółkowskiej-Boehm czyniłam notatki, aby nie umknęły mi żadne istotne kwestie poruszane w tekście. Już sam tytuł publikacji „Pisarskie delicje” obiecywał, że lektura ta nie będzie zwykłą strawą dla ducha, że zaserwuje czytelnikowi smakowite specjały sporządzone przez mistrzynię pióra oraz, że autorka będzie nas gościć w swej literackiej kuchni. Pokaźna ilość poczynionych przeze mnie zapisków świadczy o jakości i randze podsuwanych przez pisarkę zagadnień dotyczących twórczości, kultury, etyki…